فهرست موضوعات ( برای مطالعه هر عنوان روی آن کلیک کنید)
عناصر جرم در حقوق کیفری
عنصر مادی جرم یکی از مهم ترین قسمت های قانون اسلامی است که در این پست به طور مفصل به آن می پردازیم. حقوق کیفری یا جزا مسائلی را در بر می گیرد که بر رفتار انسان ها حکومت دارد و شامل ضمانت هایی است که برای حفظ جامعه بشری ضرورت دارد.
در حقوق کیفری اندیشه یا قصد سوء و بد، تا موقعی که به صورت مادی انجام نشده باشد، مجازات نخواهد داشت. چون قصد سوء و بد تا هنگامی که صورت نگیرد، خطری برای جامعه و انسان ها ندارد.
پس در نتیجه شرط محقق شدن یک جرم این است که قصد سوء همره با یک رفتار و عملی به مرحله فعلیت برسد.
عنصر مادی جرم چیست؟
وکیل کیفری در اصفهان در تعریف عناصر جرم می گوید: ویژگی های جرم است که به آنها عناصر و یا ارکان تشکیل دهنده جرم گفته می شود. به عبارت دیگر خصوصیاتی هستند که برای جرم محسوب شدن یک فعل یا عمل، باید وجود داشته باشد. این ارکان یا عناصر در همه جرایم به طور کلی سه دسته هستند: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر روانی. پس تمام جرایمی که در قانون نام برده شده، دارای هر سه این عناصر هستند. لیکن باید به این نکته توجه کرد که ماهیت این عناصر در هر جرمی متفاوت از دیگری است.
به طور مثال در جرمی همچون کلاهبرداری عنصر قانونی آن، این است که کلاهبردار آن فردی که مالش را بدست او سپرده را فریب دهد و مالش را ببرد . ولی در جرم سرقت عنصر قانونی، دزدیدن مال منقول یک فرد است. عناصر مادی و معنوی هم شامل این تعریف می شود و در هر جرمی متفاوت است.
پس نتیجه می گیریم که در همه جرایم، عناصر سه گانه جرم یعنی عنصر مادی، معنوی یا روانی و قانونی وجود دارد اما این عناصر در هر جرم ، بر حسب شرایط و ارکان آن، متفاوت است.
همانطور که پیشتر اشاره کردیم در مقاله پیش رو قرار است به تعریف و توضیح عنصر مادی جرم بپردازیم.
به نقل از وکیل امور کیفری عنصر مادی جرم را فعل یا ترک فعل خارجی که نشانگر نیت یا قصد مجرمانه باشد، تشکیل می دهد. به عنوان مثال ربودن مال دیگری عنصر و رکن مادی جرم سرقت است و یا هجوم بردن به سمت کسی عنصر مادی جرم قتل یا ضرب و جرح است.
ماهیت عنصر مادی جرم
عنصر یا رکن مادی جرم، غالباً به صورت رفتاری است که انسان در موقعیت خاصی انجام می دهد و گاهی هم در موارد کمی حالتی است که بر او چیره می شود. قابل ذکر است که رفتار انسان ظهور خارجی اراده ی او است.
۱٫ رفتار
رفتار انسان امکان دارد به شکل های مختلفی مورد حکم جزایی قرار بگیرد. ممکن است مقنن شخص را از انجام دادن کاری منع کند، به این ترتیب اگر شخص آن کار را انجام بدهد از حکم قانون گذار سرپیچی کرده و مرتکب جرم شده است. و یا فرد مکلف به انجام دادن کاری شده در این صورت اگر آن کار را انجام ندهد، جرم مرتکب شده است.
۲٫ فعل
غالباً مرتکب شدن به یک جرم، نیازمند انجام حرکتی از سوی فاعل است که به آن، فعل گفته می شود.
جرم فعل جرایمی است از قبیل جرم سرقت، قتل، افترا و … که همیشه با انجام دادن فعل یا عملی صورت می گیرد.
در جرایم فعل قانون گذار همیشه به نحوه ی انجام دادن آن فعل توجه نمی کند. و مثلا در جرایمی همچون قتل، یا ایراد ضرب و جرح، به نتیجه ای که از این جرایم به دست می آید توجه می کند و نحوه و وسیله ارتکاب را در نظر نمی گیرد. البته باید ذکر کرد که گاهی هم برای شیوه ای که نتیجه از آن بدست می آید، اعتبار قائل است. به طور نمونه بردن مال دیگری به روشی که در جرم کلاهبرداری آمده است.
۳٫ ترک فعل
وکیل کیفری در اصفهان می گوید ترک فعل یعنی انجام ندادن کار یا عملی که قانون گذار حکم به انجام آن داده است. مثل جرایمی همچون ترک انفاق، خودداری از کمک به مصدومان و … .
۴٫ حالت
گفتیم که وقوع یک جرم همیشه به انجام دادن فعل خاص نیاز ندارد و گاهی پیش می آید که یک حالت روانی مثل اعتیاد به مواد مخدر شخص را در معرض مجازات قرار بدهد و یا یک شیوه ی زندگی مثل ولگردی. از همین جهت قانون گذار این حالت ها را جرم در نظر گرفته تا از تحقق جرایم بدتری جلوگیری کند.
دوام رفتار مادی
اگر تحقق فعل یا ترک فعل مجرمانه را از جهت مدت انجام آن بخواهیم بررسی کنیم به دو دسته جرایم آنی و جرایم مستمر تقسیم می شوند.
جرم آنی فعل یا ترک فعلی است که در فاصله زمانی کم و یک دفعه ای محقق می شود مثل سرقت یا قتل.
جرم مستمر هم به فعل یا ترک فعلی گفته می شود که در طول زمان ادامه دارد و نشان دهنده نیت سوء و مستمر فاعل است. مثل استفاده کردن از یونیفرم ماموران انتظامی بدون داشتن مجوز و یا مخفی کردن مال سرقت شده.
شمار رفتار مادی
جرم چه از نوع آنی باشد و چه از نوع مستمر، اگر از یک واحد ایجاد شده باشد جرم ساده نامیده می شود. و در صورتی که از اعمال و افعال مادی متعددی ایجاد شده باشد، بر اساس اینکه از اعمال متنوع و یا شبیه به هم باشد جرم مرکب و جرم به عادت نامیده می شود.
جرم مرکب به جرمی می گویند که عنصر مادی آن شامل افعال متنوعی است اما به قصد رسیدن به یک نتیجه واحد ترکیب شده و صورت می گیرد، مثل جرم کلاهبرداری که حداقل باید دو فعل متفاوت انجام
شود، یکی توسل به وسایل و ابزار تقلبی و دیگری تحصیل مال. با این که این ۲ عمل با هم فرق دارند ولی درنهایت یک رفتار مجرمانه را تشکیل می دهند.
جرم به عادت یعنی تحقق یک فعل معین در دفعات مکرر بطوری که عادت مرتکب از آن اعمال مشخص شود. به بیان ساده تر جرم به عادت یک دفعه ای واقع نمی شود و تحقق آن نیاز به سپری شدن زمان دارد، برای نمونه می توان به جرم تکدی گری و یا ایجاد قمار خانه اشاره کرد.
البته باید دقت کرد که لازم نیست این نوع از جرم به دفعات خیلی زیادی تکرار شود و یا حرفه انجام دهنده آن باشد، بلکه حداقل دو بار انجام دادن آن کافی است.
نتیجه رفتار مادی
با اینکه در وقوع یک جرم انجام دادن یک عمل یا ترک آن ضروری است ولی برای مجازات همیشه لازم است که از آن عمل مجرمانه یک نتیجه ای بوجود آمده باشد که مجرم نیت آن را داشته باشد.
گاهی با این که مجرم تلاش خود را برای انجام دادن و به وقوع رساندن آن فعل مجرمانه می کند، از تلاش خود نتیجه ای نمی گیرد و نیت اش بی تاثیر می ماند، به این حالت جرم عقیم می گویند. گاهی هم این احتمال وجود دارد که اصلا آن نیست و قصد سوء، قابل تحقق نیست که به چنین حالتی جرم محال گفته می شود.
وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان
تاثیر موضوع جرم در رکن مادی جرم
موضوع جرم چیزی است که رفتار مرتکب بر آن یا نسبت به آن تحقق پیدا می کند. و یک جرم بدون آن که موضوع داشته باشد، وجود ندارد. چون باید معلوم شود که فعل مرتکب بر چه چیزی واقع شده است.
رفتار و موضوع، هر دو، از اجزاء جدا نشدنی جرم هستند، و در هر جرمی وجود موضوع ضرورت دارد، که با توجه به متن مواد قانونی در میابیم که موضوع جرم چیست.
موضوع جرم یا وجود فیزیکی دارد و مادی است و یا وجود فیزیکی و قابل رویتی ندارد و معنوی است.
به عنوان مثال در جرایمی همچون قتل و سرقت، موضوع آن وجود فیزیکی دارد. همانطور که در تعریف جرم سرقت در ماده ۱۹۷ قانون مجازات اسلامی آمده :« سرقت عبارت است از ربودن مالی دیگری به طور پنهانی». با این حال احتمال دارد مالی قابل رویت نباشد. در نتیجه موضوع جرم سرقت ممکن است مادی باشد و یا معنوی.
مثال دیگر در این خصوص این است که از انشعابات مثل تلفن بطور غیر قانونی استفاده شود. تلفن با این که وجود خارجی ندارد اما به این دلیل که در عرف ارزش مالی دارد، ممکن است موضوع جرم سرقت واقع شود. در ماده یک قانون مجازات استفاده کنندگان غیرمجاز از آب، برق، تلفن، فاضلاب و گاز و… در خصوص مجازات سرقت برق ، گاز و آب آمده است: «هر شخصی بدون دریافت انشعاب قانونی آب، برق، گاز و شبکه فاضلاب و اشتراک خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات مبادرت به استفاده از خدمات مزبور نماید و یا با داشتن انشعاب مبادرت به استفاده غیرمجاز نماید، علاوه بر الزام به پرداخت خدمات مصرفی و جبران خسارت و سایر حقوق مربوطه به شرح زیر جریمه می‌شود:
الف- در خصوص مصارف خانگی از جریمه نقدی تا درجه ۶ و براساس نرخ تورم سالانه استفاده می‌شود در مصارف غیرخانگی به یک تا دو برابر بهای مصرف خدمات مصرفی و قطع انشعاب به مدت سه ماه تا شش ماه
ب- در صورت تکرار حسب مورد به حداکثر جریمه مقرر در بندالف»
موسسه حقوقی در اصفهان که از وکیل متخصص در امور کیفری بهره مند است، وکیل خوب در اصفهان با ارائه کلیه خدمات حقوقی را از جمله ارائه مشاوره در زمینه های حقوقی و کیفری و قبول وکالت در تمام زمینه های کیفری، بصورت حضوری و یا غیر حضوری انجام می دهد.
