مدت زمان تخمینی مطالعه: ۹ دقیقه
فهرست موضوعات ( برای مطالعه هر عنوان روی آن کلیک کنید)
مدت زمان پرداخت دیه در جرائم غیر عمد
مهلت پرداخت دیه در جرایم غیر عمد: دیه در لغت یعنی خون بها و از ریشه (و د ی) به معنای رد کردن می‌باشد. فقه هم به عنوان مالی بوده که بدل از نفس یا عضو در جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد به اولیای دم یا مجنی علیه پرداخت می‌گردد. در ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی دیه تعریف شده است و قانون‌گذار دیه را مجازات ندانسته است. در حالی که مجازات به شمار می‌رود. ولی یک دین و حق مالی جهت اولیای دم و بر عهده قاتل می‌باشد.
بنابراین با فوت محکوم علیه دیه از اموال متوفی می‌بایست استیفا شود و امکان طرح شکایت اعسار از جانب محکوم علیه هم وجود دارد.
دیه جرایم غیر عمد چه میزان است؟
در جنایت غیر عمدی (شبه عمد و خطای محض) و یا در جرایم عمدی که نمی‌توان قصاص را اجرا کرد، دیه مجازات اصلی به شمار می‌رود، ولی در جنایت عمدی که می‌توان قصاص را اجرا کرد، اما بنا به عللی اعم از توافق دو طرف به خون بها تبدیل می‌گردد، مجازات بدل و جایگزین به حساب می‌آید.
سوالی که در اینجا در خصوص پرداخت دیه در جرایم غیر عمد پیش می‌آید این است که آیا در صورتی که اولیای دم یا مجنی علیه در قصاص نفس یا قصاص عضو تقاضای خون بها داشته باشند آیا با این شرایط رضایت قاتل لازم است یا صرف تقاضای اولیای دم یا مجنی علیه به منظور جایگزین خون بها در عوض قصاص کافی است؟ ماده ۳۵۹ قانون مجازات اسلامی، چنانچه ولی دم یا مجنی علیه درخوایت خون بها داشته باشند نیازمند مصالحه با مرتکب و رضایت وی است.
دیه قتل چقدر است؟
ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی در رابطه با دیه قتل مقرر داشته است:
«موارد خون بهای کامل همان است که در مقررات شرع تعیین شده است و میزان آن در ابتدای هر سال توسط رییس قوه قضاییه به تفصیل بر اساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می‌گردد.»
دیه اعضای بدن، جنایات مادون نفس
در رابطه با جنایات مادون نفس می‌بایست به عنوان نمونه به چند اصل کلی در رابطه با پرداخت دیه در جرایم غیر عمد اشاره داشت:
- اعضای شخص دیه کامل دارند.
- دیه هر کدام از اعضای مرد نصف دیه کامل می‌باشد.
- مجموع دیه اعضای ده تایی برابر با تقاص کامل می‌باشد.
- فلج کردن عضو از تفاص مشخص دو سوم دیه آن عضو برخوردار بوده و از بین بردن عضو فلج، یک سوم تقاص همان عضو را خواهد داشت.
- از بین بردن اعضای مصنوعی، فقط موجب ضمان مالی می‌باشد.
- پیوند خوردن عضو بعد از جنایت تاثیری در دیه نخواهد داشت.
انواع دیه قتل در نظام حقوقی ایران
در نظام حقوقی ایران جهت قتل عمد، قتل شبه عمد و خطای محض، شرایط دیه متفاوت خواهد بود که شرایط دیه هریک از قرار زیر است:
دیه قتل عمد
در قتل عمد، قاتل رفتاری را که کشنده است صورت می‌دهد و هدف قتل دارد و یا اینکه هدف قتل نداشته ولی رفتار وی نوعا کشنده است. مجازات اصلی برای شخصی که مرتکب قتل می‌گردد، قصاص است ولی در پاره‌ای از موارد، شرایط قصاص برقرار نیست. در این شرایط، دیه پرداخت خواهد شد. یکی از مواردی که موجب از بین رفتن قصاص و تبدیل آن به دیه می‌شود، می‌بایست به داشتن رابطه پدر و فرزندی، دیوانه بودن مقتول، دیوانه یا نابالغ بودن قاتل، مسلوب الاختیار بودن قاتل، مهدورالدم بودن مقتول و قتل در حالت بیهوشی و خواب اشاره داشت.
در شرع به جهت قتل عمد در صورتی که قصاص اجرا نگردد، مقدار دیه عمد به شرح زیر است:
- صد شتر شش ساله
- دویست گاو نر یا ماده
- هزار دینار
- ده هزار درهم
- هزار گوسفند نر یا ماده
به موجب قانون، دیه عمد همان میزان مشخص در شرع می‌باشد. حال اینکه میزان مشخص شده در شرع مرسوم نیست، بر همین اساس معادل قیمت آن هر سال از طریق رئیس قوه قضاییه مشخص می‌گردد.
دیه قتل شبه عمد
در این نمونه از قتل، قاتل نیت فعل را داشته ولی نیت نتیجه را ندارد و عمل وی هم نوعا کشنده نیست. در شرایطی که شخصی مرتکب قتل شبه عمد گردد، بایستی به اولیای دم مقتول دیه پرداخت کند. میزان دیه پرداختی از طریق مرتکب قتل در شرایطی که مقتول زوج باشد، برابر با دیه کامل بوده و در صورتی که زن باشد مابه التفاوت آن از صندوق پرداخت خواهد شد.
همچون دیه عمد، دیه شبه عمد هم صد شتر است؛ با این تفاوت که سال شترها متفاوت می‌باشد. البته همانطور که بیان شد به خاطر مرسوم نبودن مقادیر شرعی، معادل قیمت از طریق رئیس قوه قضائیه مشخص و از طریق مرتکب پرداخت می‌گردد.
دیه قتل خطای محض
قاتل در قتل خطای محض، نیت فعل و نتیجه را ندارد و قتل به طور اتفاقی صورت می‌گیرد. دیه قتل خطای محض هم مثل دو مورد پیشین بوده با این تفاوت که بعضا از طریق عاقله پرداخت می‌گردد. لازم به توضیح است که عاقله در اصطلاح فقهی به نزديكان و خویشان فردی كه مرتكب قتل غیر عمد و جرح مخصوص می‌گردد، گفته می‌شود که می‌بایست دیه آن قتل و جرح را پرداخت کنند.
اقسام دیه و ارش
در صورتی که بر جرح یا صدمه‌ای تقاصی پیش بینی شد.ه باشد به این تقاص، دیه مقدر گفت می‌شود. در صورتی که تقاص جرح یا صدمه‌ای مورد پیش بینی واقع نگردیده باشد. تعیین آن بر ذمه قاضی خواهد بود که به آن ارش گفته می‌شود. تعیین ارش بر ذمه دادگاه با جلب نظر کارشناس شناخته شده است، که با در نظر گرفتن نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه میزان خسارت وارد شده مشخص می‌گردد.
در خصوص پرداخت کنندگان و دریافت کنندگان دیه:
پرداخت کنندگان حسب مورد ممکن است مرتکب جرم، عاقله ( خویشان یا عصبه)، بیت المال و یا افراد حقوقی باشند. عاقله عبارتند از پدر، پسر و بستگان ذکور نسبی پدر و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث و کلیه افرادی که در موقع مرگ حق ارث دارند به طور مساوی موظف به پرداخت تقاص هستند. زن‌ها و همچنین مردانی که از جانب مادر با مرتکب خویشاوند می‌باشند جزو طبقات عاقله که عهده‌دار مسئولیت پرداخت هستند، نبوده و اشخاصی که توانایی مالی ندارند از شمول عاقله معاف هستند. صغیر و مجنون و دارندگان نسب نامشروع معاف از مسؤلیت پرداخت تقاص تحت عنوان عاقله در برابر جنایات خطایی دیگر می‌باشند.
در خصوص پرداخت بیت المال به عنوان مثال:
در صورت قتل ناشی از ازدحام یا عدم توانایی خواهان قصاص در ازای پرداخت فاضل تقاص یا سهم سایر صاحبان حق قصاص در مواردی که جنایت موجب اختلال در نظم و امنیت عمومی شود و یا منجر به جریحه دار کردن احساسات عمومی شود.
پرداخت تقاص از طریق اشخاص حقوقی در صورتی که احراز رابطه علیت میان رفتار فرد حقوقی و جنایت صورت گرفت، می‌توان از شخص حقوقی دیه مطالبه کرد. دریافت کنندگان تقاص هم حسب مورد خواهند توانست مجنی علیه، ورثه مقتول، بیت المال و یا جهات برّ و احسان باشند.
در خصوص چگونگی اقساط پرداخت دیه:
در خطای محض طی هر سال یک سوم خون بها و در شبه عمد طی هر سال نصف خون بها خواهد بود. پرداخت اقساط مذکور بر اساس قیمت زمان پرداخت محاسبه می‌گردد جز اینکه سر یک مبلغ قطعی تراضی شد.ه باشد.
مهلت پرداخت دیه در جرایم غیر عمد
ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی آغاز موعد یک، دو و سه ساله از تاریخ وقوع قتل خواهد بود. که ممکن است پرداخت ارش هم دارای مهلت باشد. به این معنی که در صورت عمد، شبه عمد و خطای محض همچون دیه خواهد بود. در صورتی که قاتل در شبه عمد در مدت مشخص قادر به پرداخت نباشد. به وی مهلت مناسب داد.ه خواهد شد.
کلام پایانی
در جنایت غیر عمدی (شبه عمد و خطای محض) و یا در جرایم عمدی که نمی‌توان قصاص را اجرا کرد مجازات اصلی به شمار می‌رود، ولی در جنایت عمدی که می‌توان قصاص را اجرا کرد، اما بنا به عللی اعم از توافق دو طرف به خون بها تبدیل می‌گردد، مجازات بدل و جایگزین به حساب می‌آید.
ماده ۴۸۸ فانون مجازات اسلامی آغاز موعد یک، دو و سه ساله از تاریخ وقوع قتل خواهد بود که ممکن است پرداخت ارش هم دارای مهلت باشد. به این معنی که در صورت عمد، شبه عمد و خطای محض همچون دیه خواهد بود. در صورتی که قاتل در شبه عمد در مدت مشخص قادر به پرداخت نباشد، به وی مهلت مناسب داد.ه خواهد شد.
سوالات متداول
بر اساس تبصره ماده ۵۳۴ قانون آیین دادرسی کیفری، مهلت‌های جهت پرداخت دیه جرایم شبه عمد و خطای محض مانع از قبول تقاضای اعسار و یا تقسیط نمی‌باشد. در حقیقت جرایمی که شبه عمد هستند و یا جرایم خطای محض ( به صورت اتفاقی ) هستند، زمانی که این مهلت‌ها مشخص امکانادعای اعسار و یا تقسیط دیه از دادگاه وجود دارد.
بر اساس ماده ۴۸۹ قانون مجازات‌های اسلامی، پرداخت کننده در جنایت خطای محض بایستی طی هر سال، یک سوم دیه و در شبه عمدی طی هر سال نصف دیه را پرداخت کند.
ماده ۴۸۸ فانون مجازات اسلامی آغاز موعد یک، دو و سه ساله از تاریخ وقوع قتل خواهد بود که ممکن است پرداخت ارش هم دارای مهلت باشد.
سلام آقای وکیل ما یک خانه به یک خانم میسال اجاره داده بودیم بعد از چند ماه به ما گفت که من از پللکان ها پاهایم درد میکنه می خواهم از اینجا بروم بعد از وقت قرارداد اون ۵ ماه مانده بود بعد ما در پایین یک جای انباری داشتیم یک کارگر برداشته همه وسایل های خودش را به انباری گذاشته به پسر خواهر زنده‌ام می‌آید با ماشین می برد بهد ما هم تو حیاط یک حمام داشتیم اونم رفته اونجا مرده حالا بهد از یکسال اومده شکایت کرده الان ما باید چکار کنیم خودما در اون حیاط زندگی نمیکنیم