شرایط قصاص در قانون به نوع جرمی که اتفاق می‌افتد، بستگی دارد. در کل هر جرمی، مجازات‌های گوناگونی نیز دارد. در قانون اقسام مجازات اصلی، متاثر از همین دسته‌بندی می‌باشند.
مجازات حدی، مجازات تعزیری، دیه و قصاص هر یک قسمی از مجازات اصلی هستند که در قانون، قواعد مرتبط با هر کدام تعیین شده است. همه ما با اصطلاح “قصاص” آشنا هستیم.
از جمله مجازات‌های اصلی، قصاص است که در قانون به آن پرداخته شده است. ولی اکثریت افراد قصاص را با اعدام اشتباه گرفته و تفاوت اعدام و قصاص را نمی‌دانند.
وکیل خوب اصفهان در این مقاله مطالبی درباره قصاص و شرایط آن بیان خواهد کرد. در صورتی که تمایل به کسب اطلاعات در این زمینه دارید مطالعه این مقاله را از دست ندهید و در پایان نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
فهرست موضوعات ( برای مطالعه هر عنوان روی آن کلیک کنید)
قصاص یعنی چه؟
قصاص از ریشه واژه “قص” یعنی پیگیری کردن اثر چیزی است. قصاص در حقوق یک اصطلاح می‌باشد که جهت مجازات مجرم بسته به جرمش استفاده می‌شود.
قصاص حکمی است که از قران برگرفته شده است. به مجازاتی حدی می‌گویند که خداوند آن را مقرر نموده است. از این‌رو قصاص یک مجازات حدی است. به این خاطر قانون‌گذار آن را به همان طریقی که در قران بیان شده است اجرا می‌کند و تحت هیچ شرایطی حق تغییر در آن ندارد.
مجازات قصاص چیست؟
وکیل کیفری اصفهان در پاسخ می‌گوید: بر اساس قانون کیفری ایران قصاص، مجازات شخصی می‌باشد که حسب قانون به شخصی جنایتی وارد کرده است.
اکثرا قصاص با اعدام اشتباه گرفته می‌شود. با اینکه هر دو این مجازات‌ها، مجازات جسمی هستند؛ ولی مجازات اعدام صرفا به‌منظور سلب حیات از مجرم استفاده می‌شود. در صورتی‌که حکم قصاص هم به‌منظور سلب حیات و هم به جهت اعضای بدن استفاده می‌شود.
لازم به ذکر است که مجازات اعدام قابل بخشش نبوده اما مجازات قصاص حق اولیاء دم است و قابل بخشش است. به بیانی می‌توان گفت قصاص از اعدام عام‌تر می‌باشد.
پس می‌توان این‌گونه گفت قصاص دو نوع است: قصاص نفس و قصاص عضو.
قصاص نفس موقعی صورت می‌گیرد که بر اثر یک جنایت، کسی بمیرد. با این‌حال قصاص صرفا منوط به جرائم عمدی است و چنانچه شخصی به‌طور غیرعمد یا در دفاع مشروع از خود موجب مرگ شخصی گردد، قصاص نمی‌شود. قصاص عضو مختص به زمانی است که بر اثر جنایتی به یکی از اعضای بدن آسیب وارد شود.
شرایط قصاص چیست؟
شرایطی جهت اجرای قصاص لازم می‌باشد و می‌بایست جهت حکم، این شرایط موجود باشد. در اسلام دستور اجرای آن حکم الزامی نیست و حتی بر عفو و بخشش بسیار توصیه شده است.
ولی قانون شرع اسلام به‌منظور دادرسی حق فردی که حقی از او ضایع گردیده است و برای مجرم و درس عبرت برای دیگران، مجازات حکم قصاص را در نظر گرفته است. لیکن شرایط لازم جهت اجرای حکم به شرح زیر است:
- تقاضای اولیای دم: در صورتی که جرم محقق گشته باشد و اولیای دم درخواست اجرای حکم آن را کنند، حکم حتما اجرا خواهد شد؛ جز آنکه با مجرم در خصوص پرداخت دیه به مصاحمه برسند و یا در شرایط کلی صرف نظر از حکم قصاص نمایند.
- اذن ولی امر: اگر که ولی دم حاضر نباشند و یا دسترسی به آن‌ها وجود نداشت، حاکم شرع یا ولی امر از طرف ایشان درخواست قصاص می‌کند و یا برای مجرم پرداخت دیه را حکم می‌کند.
- اذن ولی دم: در هنگام انجام حکم قصاص بر مجرم، اگر حتی ولی دم درخواست اجرای حکم را داشته باشند، می‌بایست مجددا اذن به اجرای حکم کنند.
- پرداخت دیه مازاد بر استحقاق: برخی مواقع در جرح عمد یا قطع عضو، به پرداخت دیه حکم صادر می‌گردد. بدین منظور، قانون دیه هر عضو و صدمه و جراحت را مشخص نموده است. ولی چنانچه مخارج درمان و رسیدگی بیشتر از دیه مقرر در قانون باشد، مجنی علیه خواستار دیه مازاد می‌شود.
- ممنوعیت ایذاء جانی: همان‌گونه که گفته شد، معنی قصاص این است که رفتاری را که مجرم بر فرد مسلمانی انجام داده است، همان رفتار عینا روی مجرم انجام داده شود و مشقتی را که مجنی علیه متحمل شده، مجرم نیز تحمل کند. لیکن مقصود از ممنوعیت ایذا این می‌باشد که نباید عذاب بیشتری را به مجرم تحمیل دهیم.
اعدام یعنی چه؟
بنابر گفته بهترین وکیل کیفری در اصفهان: اعدام از ریشه واژه عدم، که یک واژه عربی است و در معنای فارسی یعنی سر به نیست کردن، نابود کردن و جان ستاندن از دیگری است.
پس مجازات اعدام به معنی کیفر شخص با گرفتن جان وی می‌باشد. در تاریخ حقوق کیفری، اعدام سخت‌ترین مجازات بشری بوده است و در حقیقت به عنوان اشد مجازات از آن یاد می‌گردد.
مجازات اعدام راه‌های مختلفی مانند به دار آویختن، تزریق، تیر باران و… دارد. این مجازات به این خاطر که از اشخاص سلب حیات می‌نماید، همیشه با موافقان و مخالفانی مواجه بوده است.
مجازات قصاص مختص جرم قتل عمد است.
تفاوت قصاص با اعدام چیست؟
حال به بررسی تفاوت اعدام و قصاص چیست؟ می‌پردازیم. فرق قصاص و اعدام به شرح زیر می‌باشد:
- نخستین و اصلی‌ترین تفاوت میان اعدام و قصاص این است که، اعدام مجازاتی است که به حیات شخص خاتمه می‌بخشد؛ اما قصاص هم به‌منظور خاتمه بخشیدن به حیات و هم برای مجازات نقص عضو به‌کار برده می‌شود.
- به جهت اینکه مجازات قصاص از طریق قاضی صادر گردد، شخصی که از وقوع یک جرم متضرر شده است، می‌بایست به دادگاه مراجعه نماید و از قاضی تقاضای رسیدگی کند تا قاضی با بررسی موضوع، اذن قصاص بدهد. مثلا اینکه شخصی دست فرد دیگری را قطع کند. ولی حکم اعدام با اقامه دعوی از جانب دادستان نیز صادر می‌گردد؛ مانند اینکه دادستان برای محاربه شکایت نماید.
- قصاص مجازاتی می‌باشد که مقنن آن را بر طبق آیات قران تبیین نموده و به شکل قانون در آورده است. اما مجازات اعدام از طریق خود مقنن و با نظر به وضعیت جامعه مشخص گردیده است. از این رو قصاص یک مجازات حدی است (مجازاتی که نوع و مقدار آن در شرع مشخص شده است) و اعدام یک مجازات تعزیری یا بازدارنده است (مجازاتی که مقنن به تشخیص خود آن را جهت تنبیه مجرم در نظر می گیرد).
- همان‌طور که در قرآن، خداوند اذن قصاص را داده است به بخشش نیز تاکید داشته است. بنابراین در مجازات قصاص شاکی قادر است مجرم را ببخشد. ولی مجازات اعدام چون از سوی مقنن تعیین می‌گردد، یک جرم غیر قابل بخشش می‌باشد.
- مجازات قصاص فقط برای جرم قتل عمد می‌باشد. ولی اعدام مجازات کلی‌تری است که به‌منظور جرایم گوناگونی اعم از زنا، سرقت حدی، محاربه و… صادر خواهد شد.
- نحوه اجرای قصاص و اعدام هم با یکدیگر تفاوت دارد. مثلا چنانچه شخصی انگشت اشاره دیگری را با چاقو قطع کند، انگشت اشاره وی نیز با چاقو قصاص می‌شود و چنانچه با ساطور قطع کند، قصاص با ساطور انجام می‌شود. ولی همیشه اعدام به یک طریق است. مانند به دار آویختن که همیشه به یک صورت است و اعدام با تزریق نیز همیشه به یک صورت انجام می‌شود و تفاوتی میان آن‌ها نیست .
- تفاوت عمده قصاص و اعدام این است که اعدام صورت کلی و عام‌تری در برابر قصاص دارد.
شرایط اعمال مجازات قصاص
آن‌طور که وکیل اصفهان بیان می‌کند: در شرایط خاصی مجازات قصاص اعمال می‌شود که در مواد قانون مجازات اسلامی سال ۹۲ به آن اشاره شده است. شرایط اعمال مجازات قصاص به شرح زیر است:
- جهت اعمال قصاص، می‌بایست دین مرتکب و قربانی یکسان باشد. به این دلیل مسلمانی که کافری را به قتل برساند در قانون ما قصاص نخواهد شد.
- شرط دوم اعمال قصاص این است که مرتکب جرم، پدر یا جد پدری قربانی نباشد. این مجازات برای پدر و جد پدری اعمال نخواهد شد.
- شرط سوم این است که مرتکب، در هنگام انجام جنایت سلامت عقلی داشته باشد.
- شرط بعدی جهت اعمال قصاص این است که چنانچه قربانی مهدورالدم باشد (یعنی شخصی که خونش هدر است) مجازات قصاص از برای مرتکب نیست.
- برای قانون‌گذار مشخص می‌شود، یک جرم قابل بخشش نیست.
کلام آخر
همان‌طور که در مقاله توضیح دادیم، براساس قانون مجازات اسلامی، یکی از انواع مجازات قصاص است که به دو گروه کلی قصاص نفس و قصاص عضو دسته‌بندی می‌شود.
این مجازات تنها مختص جرایم عمدی است و از شرایط اجرای آن یکسان بودن در دین مجرم و مقتول، سلامت عقلانی و مهدورالدم نبودن مرتکب است.
مجازات اعدام به معنی کیفر شخص با گرفتن جان وی می‌باشد. در تاریخ حقوق کیفری، اعدام سخت‌ترین مجازات بشری بوده است و در حقیقت به عنوان اشد مجازات از آن یاد می‌گردد.
نخستین و اصلی‌ترین تفاوت میان اعدام و قصاص این است که، اعدام مجازاتی است که به حیات شخص خاتمه می‌بخشد؛ اما قصاص هم به‌منظور خاتمه بخشیدن به حیات و هم برای مجازات نقص عضو به‌کار برده می‌شود.
