حجب در ارث یا حاجب در ارث چیست؟ حاجب مادر در ارث کیست؟

در مقاله پیش رو سعی بر آن است که با کمک موسسه حقوقی در اصفهان با مفهوم حجب در ارث و انوع آن آشنایی پیدا کنیم.
حاجب در ارث به طور کلی به این معنا است که بعضی از وراث به طور ناقص یا کامل از ارث محروم بشوند. حجب نقصانی به حالتی گفته می شود که به دلیل وجود شرایطی با وجود آن که وراث ارث می برند، اما به مقدار کمتری کاهش پیدا می کند.
اما حجب حرمانی به این معنی است که به علت وجود بعضی از وراث، طبقات بعد از آن ها ارث نخواهند برد. به عنوان مثال اگر برادر یا خواهر متوفی حاضر باشند فرزندان آن ها ارث نخواهند برد.

دریافت نوبت مشاوره حضوری و غیرحضوری

معنی حجب چیست؟

همانطور که مختصراً بیان کردیم، یکی از موانع در ارث بردن حجب است که موجب آن می شود که فردی به طور کلی از شخص متوفی ارث نبرد و یا چنانچه ارثی برد، آن ارث به صورت جزئی باشد. در ماده ۸۸۶ قانون مدنی حجب به این صورت تعریف شده است:« حجب حالت وارثی است که به واسطه بودن وارث دیگر از بردن ارث کلاً یا جزئاً محروم می شود.»

حجب در معنای لغوی معنی منع و پوشاندن می دهد. اما باید این را بدانیم که حجب تنها یکی از موارد منع از ارث است و در واقع رابطه میان آن ها عموم و خصوص مطلق است؛ به این معنا که هر حجبی منع از ارث محسوب می شود در صورتی که هر منعی بر اثر حجب نیست. اما به گفته وکیل حقوقی در اصفهان حجب در اصطلاح حقوقی به این معنا است که عده ای از وراث عده ی دیگر را از ارث محروم کنند و یا موجب بشوند که عده ای دیگر از وراث، سهم کمتر نسبت به آن ها دریافت کنند و باعث شوند که در سهم الارث آنان نقصان حاصل گردد. در نتیجه حجب یعنی محروم کردن فردی که استحقاق دریافت ارث را دارد از ارث و یا محروم کردن او از سهم بیشتر است.

معنی حاجب در حقوق

حاجب در علم حقوق یعنی فردی که وارث را از ارث محروم میکند و در مقابل محجوب یعنی همان فردی که از ارث محروم شده.

محجوبین در ارث

طبق اظهارات بهترین وکیل اصفهان محجوبین همان کسانی هستند که از ارث کلاً یا جزئاً منع می‌ شوند. این افراد بر دو دسته تقسیم می شوند:

– دسته اول از محجوبین:
دسته اول افرادی را در بر می گیرد که امکان دارد به دلایلی همچون بودن در طبقه های فرعی، نسبت دور با حاجب داشتن و… از ارث به طور کامل محروم شوند.
– دسته دوم از محجوبین:
دسته دوم شامل افرادی است که به صورت جزئی ارث می برند و به طور کلی از ارث محروم نمی شوند بلکه تنها درصد بسیار کمی نسبت به سایرین سهم دارند. این دسته شامل پدر و مادر، فرزند، زوج و زوجه می شود.

انواع حجب در ارث

حاجب در ارث دو نوع دارد؛ حجب حرمانی و حجب نقصانی.

حجب حرمانی در ارث

چنانچه حجب نسبت به کل ارث باشد، حجب حرمانی و چنانچه نسبت به بعض از ارث باشد، حجب نقصانی گفته می شود. در ماده ۸۸۷ قانون مدنی نیز این دو تقسیم بندی حجب آمده است:« حجب بر دو قسم است: قسم اول آن است که وارث از اصل ارث محروم میگردد مثل برادرزاده که به واسطه بودن برادر یا خواهر متوفی از ارث محروم میشود یا برادرانی که با‌ بودن برادر ابوینی از ارث محروم می گردند. قسم دوم آن است که فرض وارث از حد اعلی بحد ادنی نازل میگردد مثل تنزل حصه شوهر از نصف به ربع در صورتی که برای زوجه اولاد باشد و‌ همچنین تنزل حصه زن از ربع به ثمن در صورتی که برای زوج او اولاد باشد.»

حجب نقصانی در ارث

در حجب نقصانی یا حجب از بعض از ارث که گفته شده فرض وارث از حد اعلا به حد ادنی نازل می شود به این معنی است که وارث به دلیل حاجب بودن از ارث بیشتر محروم شده و سهم کمتر خود را به ارث می برد. در مثالی که حضور اولاد باعث می شود نوه از ارث بردن محروم شود، اولاد حاجب حرمانی نوه به حساب می آیند و در نثالی که حضور داشتن اولاد باعث تنزل و کاهش سهم زوج می شود، اولاد حاجب نقصانی محسوب خواهند شد.
اگر بخواهیم مثال دیگری در این مورد بزنیم باید بگوییم اگر متوفی تنها یک دختر داشته باشد، یک دوم و اگر چند دختر داشته باشد دو سوم ارث می برند، در نتیجه اگر متوفی صاحب دو دختر باشد هر کدام از آن ها حاجب نقصانی دیگری به حساب می آیند چون فرض هر کدامشان از یک دوم به یک سوم کاهش پیدا می کند. این نکته که وکیل اصفهان اشاره می کند را باید در نظر گرفت که سهم دختر و دختران اگر متوفی دارای فرزند پسر نباشد، همیشه نسبت معینی از ترکه خواهد بود.

موارد حجب حرمانی در ارث

وکیل ارث در اصفهان بیان داشت در موارد ذیل شخصی باعث می شود که شخص دیگری از اصل ارث محروم شود:

در میان خویشاوندان نسبی تا هنگامی که اشخاصی از طبقه اول وجود داشته باشد، اشخاصی که در طبقه دوم هستند ارث نخواهند برد. و همچنین در مورد وراث طبقه سوم، تا زمانی که افرادی در طبقه دوم وجود دارند، ارث نخواهند برد.
در هر یک از طبقات، آن کس که درجه نزدیک تری دارد موجب محرومین آن کسی می شود که درجه دورتری دارد. به عنوان مثال اگر برادر متوفی حاضر باشد، برادر زادگان او ارث نخواهند برد و یا در صورتی که فرزندان متوفی حاضر و در قید حیات باشند، نوادگان او ارث نخواهند برد. البته توجه به این نکته ضروری است که زمانی درجه نزدیک تر باعث محرومیت درجه دور تر می شود که در یک دسته قرار داشته باشند.
مثلاً در صورتی که وارثان یک متوفی، پدر و مادر و نوادگان او باشند با وجود آن که پدر و مادر درجه اول از طبقه اول محسوب می شوند و نوادگان درجه دوم از طبقه اول، ولی همگی آنها ارث می برند و در واقع وجود پدر و مادر باعث محرومیت نوادگان از ارث نمی شود. و یا چنانچه وارثان متوفی اجداد و جدات او باشد و خواهران و برادران او فوت کرده باشند و تنها خواهرزاده و برادرزاده داشته باشد با این حال که فرزندان خواهران و برادران درجه دوم از طبقه دوم و اجداد و جدات درجه اول از طبقه دوم هستند اما اجداد و جدات مانع از ارث بردن فرزندان خواهران و برادران نمی شوند، به این خاطر که اجداد و جدات در دسته غیر از خواهران و برادران و فرزندان ایشان قرار دارند.
شش دسته از وارثان متوفی هرگز شامل حجب حرمانی نخواهند شد؛ این وارثان عبارت هستند از پدر، مادر، پسر، دختر، زوج و زوجه.

موارد حجب نقصانی در ارث

به گفته وکیل خوب در اصفهان و همچنین به موجب ماده ۸۹۲ قانون مدنی:« حجب از بعض فرض در موارد ذیل است:

وقتی که برای میت اولاد یا اولاد اولاد باشد. در این صورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث محروم می شوند مگر در مورد ماده ۹۰۸ و ۹۰۹ که ممکن است هر یک از ابوین به ‌عنوان قرابت یا رد بیش از یک سدس ببرد همچنین زوج از بردن بیش از یک ربع و زوجه از بردن بیش از یک ثمن محروم میشود.
وقتی که برای میت چند برادر یا خواهر باشد در این صورت مادر میت از بردن بیش از یک سدس محروم می شود مشروط بر اینکه: ۱- لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند. ۲- پدر آنها زنده باشد. ۳- از ارث محروم نباشند مگر به سبب قتل. ۴- ابوینی یا ابی تنها باشند.»
پس از این ماده فوق الذکر مصادیق حجب نقصانی استنباط می شود که بدین شرح است:

• اگر متوفی دارای اولاد باشد سهم زوج از اموال او از نصف به یک چهارم کاهش پیدا می کند. در این مورد تفاوتی ندارد که اولاد از شوهر فعلی باشد یا شوهر سابق.

مورد بالا در خصوص زن نیز جاری می شود، یعنی اگر مردی فوت شود و دارای اولادی باشد سهم زوجه از یک چهارم به یک هشتم کاهش پیدا می کند. در این مورد هم تفاوتی ندارد این اولاد از همان زن باشند یا زن دیگری.
اگر متوفی فرزند یا فرزندانی داشته باشد سهم مادر وی از یک سوم به یک ششم کاهش پیدا خواهد کرد.
با جمع شدن شرایط زیر مادر متوفی محروم خواهد شدن از به ارث بردن بیشتر از یک ششم ترکه، حتی اگر به رد باشد. این شروط به این ترتیب است؛ ۱- متوفی باید حداقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر داشته باشد، ۲- پدر متوفی در قید حیات باشد، ۳- این افراد نباید از ارث محروم باشند؛ مگر به دلیل قتل به عبارت دیگر نباید کافر یا ولد زنا باشند، به علاوه نباید از سوی پدرشان مورد لعان قرار گرفته باشند و ۴- ضرورت دارد که برادران و خواهران ابوینی یا ابی تنها باشند. در صورت نبودن یکی از این شرایط حجب در ارث برای مادر ایجاد نخواهد شد.

حاجب مادر در ارث چیست؟

در صورتی که یکی از فرزندان مادر فوت کند و متوفی یک برادر، دو برادر و دو خواهر و یا ۴ خواهر داشته باشد، سهم الارث مادر که در طبقه نخست است برابر با یک ششم میشود و اگر شرایط به این گونه نباشد، سهم الارث او یک سوم میشود.

البته قوانینی نیز برای تقسیم مساوی ارث در وصیت نامه، تقسیم ترکه یا ارث در عقد موقت وجود دارد که میتوانند به شما در رفع ابهامات کمک کند.