شرکت در جرم چیست؟

شرکت در جرم فعلی است که برای آشنایی با آن باید ابتدا مفهوم جرم را بررسی کنیم:
ماده ۲ قانون مجازات اسلامی تعریف جرم چنین گفته است:« هر گونه فعل یا ترک فعلی که قانون برای آن مجازات تعیین کرده باشد جرم نام دارد.»

مشارکت در جرم

اما گاهی این احتمال وجود دارد که یک فرد به تنهایی فعل یا ترک فعل مجرمانه را انجام ندهد، بلکه به وسیله دو یا چند نفر آن فعل واقع شود، از همین رو عناوینی همچون مباشرت در جرم ، معاونت در جرم و مشارکت در جرم ایجاد می شود. البته در گفتار عامیانه به هر سه این عنوان ها همدستی یا همان شرکت در جرم نیز می گویند و ما چنین چیزی را بارها و بارها در اخبار یا هر جای دیگر شنیده ایم.
حال بهتر است با هر سه این عناوین آشنایی پیدا کرده و سپس مشارکت در جرم یا شرکت درجرم را به طور مفصل تری توضیح دهیم.

مباشرت در جرم

مباشر به کسی گفته می شود که یا خود به تنهایی یک فعل مجرمانه را از صفر تا صد انجام می دهد و یا در جرائم گروهی جرم به دست او صورت می گیرد و در حقیقت مقصر اصلی یا متهم ردیف اول به حساب می آید.

معاونت در جرم

نوع دیگری از شرکت در جرم معاونت است. معاونت در جرم به این معناست که فردی ابزار و وسایل وقوع جرم را آماده کند و در اختیار عاملان جرم قرار بدهد. پس نتیجه می گیریم که معاون در جرم درعمل مجرمانه شریک نیست.
معاون در جرم هنگامی مشمول مجازات می شود که مرتکب یا مباشر اصلی را به منظور رسیدن به هدفش کمک دهد و در قانون‌ برای عمل او مجازاتی تعیین شده باشد. به عبارت دیگر عنصر قانونی جرم تحقق یابد.
البته باید این نکته را در نظر گرفت که معاون در جرم لازم است به عنوان مجرمانه خود در وقوع جرم آشنا باشد و به این امر آگاه باشد که همکاری او با مباشر موجب تحقق یک فعل مجرمانه خواهد شد. به بیانی دیگر شخص معاون در جرم با اراده ی قبلی ابزار و وسایل مورد نیاز برای انجام فعل مجرمانه فراهم می کند و جهت تحقق نتیجه جرم از سوی مباشر انتظار می کشد. پس برای آن که عنصر روانی جرم وجود داشته باشد ضروری است که مرتکب با اراده قبلی دست به انجام آن بزند.
وکیل امور کیفری در اصفهان این نکته را نیز خاطر نشان کرد که به طور معمول و غالباً شخص معاون در جرم سطح پایین تری از مجازات را در پیش دارد. همچنین اگر شریک جرم در پرونده ای یک یا ده نفر باشند همه ی آنها به یک اندازه مجازات خواهند شد.
مصادیق معاونت یا عنصر مادی آن در ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی احصا شده است که دربرگیرنده تحریک، ترغیب، تهدید، تطمیع، دسیسه، فریب و نیرنگ، سوء استفاده از قدرت، تهیه وسایل ارتکاب جرم، ارائه طریق ارتکاب جرم و تسهیل وقوع جرم می ‌شود.

مشارکت در جرم

با توجه به تعاریفی که در فوق ارائه دادیم مشارکت در جرم را می توان به این صورت توضیح داد؛ در صورتی که فردی در انجام جرم با مباشر شریک باشد، مشارکت در جرم نامیده می شود. به بیانی دیگر به فردی که در انجام فعل مجرمانه به مباشر کمک می کند و در خود عمل مادی هم نقش دارد، شریک جرم گفته می شود. البته وکیل امور کیفری تاکید کرد برای آن که فردی شریک در جرم به حساب آید باید دو شرط را دارا باشد، این دو شرط به شرح زیر است:

1.  فرد باید به ماهیت فعل ارتکابی، علم و اطلاع داشته باشد، برای مثال شرکا به صورتی از جرم دزدی آگاه باشند که گویی دارند در عمل دزدی همکاری می کنند؛ وگرنه چنانچه با این تصور که اسباب کشی منزل است یاری دهند، هیچ یک از این ۳ عنوان براعمال آنها منطبق نبوده و از آنجایی که عمل شرکت در جرم صورت نگرفته، مشمول مجازات نخواهند شد.
2. شرط دوم آن است که در انجام عملیات اجرایی جرم با هم مشارکت و همکاری داشته باشند، یعنی در جرمی مثل سرقت، یک نفر قفل گاو صندوق را باز کند و نفر بعدی پول را بردارد و آخرین نفرهم پول را به جای دیگری حمل کند وگرنه صرف اطلاع داشتن از وقوع جرمی باعث نمی شود که شریک جرم محسوب گردد.

گاهی ممکن است شرکت در جرم باعث تشدید شدن مجازات و گاهی نیز باعث تخفیف مجازات شود، مثلاً در جرمی همچون سرقت به دلیل آن که مقنن اهمیت زیادی برای حفظ و تامین اموال مردم قائل است حکم کرده که چنانچه سرقت از نوع ساده باشد و توسط یک نفر انجام گیرد، طبق قانون از دو ماه تا دو سال حبس تادیبی شامل می شود، اما اگر این سرقت از سوی چند نفر انجام شود، طبق ماده ۲۲۶ قانون مجازات اسلامی، از شش ماه تا سه سال حبس تادیبی مشمول می شوند. لیکن در جرایمی مثل قتل یا ضرب و جرح اگر مرتکب اصلی در میان شریکان در جرم مشخص نباشد، مجازات آن کمتر است از وقتی که مرتکب، یک نفر و مشخص است .

معیار تشخیص معاون از شریک جرم

به نقل از وکیل امور کیفری همانطور که پیش تر اشاره کردیم، اصلی ترین تفاوت مشارکت در جرم و معاونت در جرم این است که شریک در عملیات اجرایی جرم دخالت دارد اما معاون دخالت ندارد. بنابراین در صورتیکه یک نفر نقشی در عنصر مادی جرم نداشته باشد شریک در جرم محسوب نخواهد شد. به عنوان نمونه اگر الف فرد “ب” را وعده دهد که در صورت کشتن شخص “ج” پول زیادی به او می دهد، چنانچه قتل واقع شود، شخص “ب” قاتل و “الف” معاون در قتل است.
با وجود آن که اگر عمل شخص “الف” نبود “ب” هرگز مرتکب قتل “ج” نمی شد. پس نتیجه آن می شود که تا زمانی که فرد در عمیات مادی جرم شرکت نکند، شریک در جرم نیست و معاون محسوب می شود حتی اگر نقش بسیار مهمی در وقوع جرم داشته باشد.

پس هنگامی مشارکت درقتل (یا شرکت در هر نوع جرمی) صورت می گیرد که به رفتار تمامی شرکا مستند باشد و در این راه میزان تاثیر رفتار آن ها اهمیتی ندارد، زیرا در هر صورت شریک در جرم به حساب می آیند.
مثلاً اگر دونفر به شخص سومی ضربه ای بزنند و این ضربه سبب فوت او شود، در صورتیکه هر دو ضربه در قتل نقش داشته باشد هر دو نفر شریک در قتل هستند حتی اگر تاثیر یک ضربه در قتل ۹۰ درصد وتاثیر ضربه دیگر ۱۰ درصد باشد.
حال چنانچه یکی از ضربه ها اصلاً تاثیری در قتل نداشته باشد مثلاً “الف” با تفنگ به قلب مقتول شلیک کند و “ب” صورت مقتول را به شکل جزئی دهد. به دلیل آن که خراش اصلا در آن قتل تاثیری نداشته، فقط “الف” قاتل است .

مجازات شرکت در جرم

طبق اظهارات وکیل امور کیفری ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی به مجازات شریک در جرم اختصاص دارد.
این ماده مقرر می دارد :« هر کس با شخص یا اشخاص دیگر در عملیات اجرائی جرمی مشارکت کند و جرم، مستند به رفتار همه آن‌ها باشد خواه رفتار هر یک به ‌تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت، شریک در جرم محسوب می شود و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است. در مورد جرائم غیرعمدی نیز چنانچه جرم، مستند به تقصیر دو یا چند نفر باشد مقصران، شریک در جرم محسوب می‌شوند و مجازات هر یک از آنان، مجازات فاعل مستقل آن جرم است.»
در جرایم تعزیری افرادی که شریک در جرم هستند به میزان فاعل مستقل در جرم مجازات می شوند. یعنی مجازات شریک به آن میزانی است که اگر تنهایی جرم را انجام می داد، مشمول می شد.

مشارکت در جرم در حالات مختلفی وقوع می یابد. گاهی امکان دارد که مشارکت در یک فعل رخ دهد یعنی همه شرکا با مداخله در یک عمل، مرتکب جرمی شوند.
گاهی نیز امکان دارد مشارکت با انجام افعال متعدد صورت بگیرد بی آنکه اشخاص در انجام دادن این اعمال با یکدیگر مشارکت کرده باشند. به دیگر بیان هر یک جداگانه و بدون مشارکت، فعلی را انجام می دهند اما در نتیجه‌ای که حاصل از اقداماتشان است، مشارکت دارند. به این شیوه از از مشارکت، شرکت در نتیجه فعل گفته می شود.

یکی دیگر از انواع شرکت در جرم ، اجتماع سبب و مباشر است؛ به این معنا که سبب و مباشر در عرض هم و با هم جمع شده و مرتکب فعلی مجرمانه می شوند که مستند به هر دوی آنهاست و هر دو شریک در آن جرم هستند.
مثلاً در جرمی همچون قتل، اگر یکی غذای شخصی را مسموم و دیگری او را به شدت مجروح کند، اگر آن شخص بمیرد و مرگش حاصل از عمل هردو باشد، شرکت در جرم وقوع یافته است.

به منظور آن که شرکت در جرم تحقق یابد، شرط نیست که اعمال و افعال شرکا همزمان باشد و در حقیقت اختلاف داشتن زمانی، مانع از تحقق شرکت در جرم نخواهد شد و در هر حال شرکت در جرم واقع می شود. به عنوان نمونه، در صورتی که فردی با توسل جستن به وسایل متقلبانه فرد دیگری را فریب دهد یا از او کلاهبرداری کند و شخص دیگری هم مال او را در موقعی که بعد از توسل به وسایل متقلبانه است ببرد، شرکت در جرم محقق شده است.

در صورت نیاز می توانید سوالات و نظرات خود را در رابطه با شرکت در جرم و مجازات آن از طریق نظرات با ما به اشتراک گذاشته و یا در صورت نیاز برای مشاوره حضوری در اصصفهان از طریق قسمت دریافت نوبت، به صورت آنلاین نوبت بگیرید.